"Авамга чагаа!"
⠀
Авай! Сагыш-сеткилимде бир-ле дүвүрел, муңгарал барын чүгле сен эскерер сен! Чагыг-сөзүң берип, урууң мени оожургадыр хуулгаазын чүгле сенде! Ишти-хөңнүмнүң ак-көк аяс дээри дээрге-ле сен-дир сен! Ынчалза-даа, урууң мени дыңнааш, ажынма, муңгарава, кударава, ынак авай!
⠀
Эрткен үемде, тенек чораан назынымда, сээң уян, чараш, шевергин шырайыңны муңгарадып, карактарың чажы чүгле мени дээш бадып, эриг баарың саргып, ажып, чүрээң согуу дүрген соп, дүнелерде уйгу-дыш-даа чок улуг тынып, Бурган Башкыңга чалбарып, эртен эрте сүттүг шайың ораннарже өргүп чоруңда-ла, сагыш-човаашкыныңны үнелевейн чорааным дээш, буруум миннип тур мен, хүлээп ап көр, эргим авай!
⠀
Ием чагыы дег үнелиг, аржаан суу дег арыг, артыш дег буянныг хуулгаазын чок деп чүвени, чаа-ла угаап биле бергенимге хомудавайн көр, авай!
⠀
Орай-кежээ чыдып алгаш, сени сактааш, удуп чадап, буруумну соңга өттүр Чеди-Хаанга тейлеп, миннип, кажан келир эки хүнде сеңээ өөрүшкүнү сөңнеп чедер, эртем-билигниң дипломун белекке бээр үени четтикпейн манап, бүзүреп чор мен, Авай! А сен чүгле кадыың бода, менче улуг дүвүреве! Бо шактан эгелеп, Бурганым дег Авамның сээң шырайыңга, өөрүшкүнү күзээр-дир мен!
⠀
Кайы-ыракта мени сактып келгеш, боскуңче чем безин ашпастап, харлыгыже дүвүренчиг бодалдарга бүргедип чорууруң дээрге-ле, мээң буруум-дур. Ам ынчанмайн көр! Сагыш-сеткилиң оожургап, хөглүг бооп көр, эргим авай! Чаңгыс урууң чүгле сээн сеткилиңни, суглуг карааңны өөртүрүнге белен мен! Кажанда-даа арның чодар муңгаралды сөңневес мен, ынак Авай! Сээң-биле сөс каржып чорааным менээ эң улуг частырыг, ыянчыг аар согуг болуп чор! Ындыг бужар чорук ам кажанда-даа болбас, Авай!
⠀
Чүгле сеңээ арыг ынакшылым бүгүдеге экини чедирер болзун деп йөрээдим!
⠀
Авай, чаңгыс кызың - даянгыыжың, азыракчың, аас-кежииң, чоргааралың, бүзүрелиң болур мен!

©️Белекмаа Хертек, декабрь, 2009.

"Делегейниң көжегезин ажып шене"

Мурнуң орта муңгак үе таварышса,
Муңгашталган бодалдардан түрей бербейн,
Дески орук дилевейн, бурунгаар,
Делегейниң көжегезин ажып, шене...
⠀
Кезек үе бергелерге чалынмайн,
Хере-хере базымнардан удур кылып,
Кежик-чолче уткуй базып, кылаштап,
Херел чырыын ботче сиирип, хүлүмзүр...
⠀
Частырыг чок аас-кежик турбас деп,
Чаңгыс эвес мерген сөстер дизии бар.
Ам бо хүннүң муңгак сеткил ыызындан,
Алызында бутка туруп, сергей бээр сен,
бүзүре!

©️Белекмаа Хертек, ноябрь, 2019 чыл.

"Билип каарың кажан ирги?"

Хөрээмде хөөлбектелген караам чажының дүвүнден,
Хөй-ле казымал байлактарны тып ап болур сен, эжим.
Чүгле ону кичээнгейлиг ожаап, топтап көөрүң-не чугула,
Чүгле ынчан оларны сен, үнелиг деп биле бээр сен, эргимим.
⠀
Хөрээмде дүшкүүрлээн казыргының улууру-ла берге-дир,
Хөөр углай орук айтып, чеде бээри коргунчуг-дур.
Бо-ла бүгү бергелерниң боошкунун чеже тыртар,
Бойдус чаяан ыдыктыг күш сенде дээрзин, билип каарың кажан ирги?!

©️Белекмаа Хертек, январь, 2020.

"Өртемчейниң чаражын ам танып билдим..."

Ийи будум бергелерге орааштынгаш,
Илдиккештиң, чеже оңгар баспаан дээрил?!
Чүрек безин шыдашпайн турар чазып,
Хүннүг черден оспаксырап, чалданмаан дээр...
⠀
Каш катап амы-тынга четтинер дээш,
Караам чаштыг, сөөлгү чагаам биживээн дээр?!
Ынчалза-даа, моондактарга чемиш болур,
Ындыг күзел менде чогун билип кагдым...
⠀
Өөрүшкү базым санай чүве-дир деп,
Өртемчейниң чаражын ам танып билдим.

©️Белекмаа Хертек, февраль, 2020.

"Эх, чаныксанчыын!"

Эх, чаныксанчыын!
Эргимимге чассыксанчыын!
Авам саарып, хайындырган,
Сарыг шайын аартаксанчыын!
Ачам одаан суугузунуң
Чалымынга чылнып хонза!
Борбак оглум хойгарыпкаш,
Хондур чыттап, эргелетсе!
Сүүзүннүг казанаамның,
Сүтсүг чыдын сактып чор мен...

©️Белекмаа Хертек, февраль, 2020.

"Аарышкылыын..."

Аравыста суглар, хемнер катканындан,
Айлар эвес, чылдар эрткен чүве болгай...
Чажырбас мен, хоюг үнүң тааланчыы-даа,
Чаагай чыдың домзуу ам-даа уттундурбаан...
⠀
Чуртталгага каржып эртип таварышкаш,
Чугаа хамаан, менди солчур аргавыс чок...
Сеткилдерниң кемдээнинден удур-дедир,
Сегиришкен ыттар ышкаш апарган бис...
⠀
Телефоннар, мессенджерлер, четкилерде,
Сен-даа, мен-даа кара даңзы адаанда бис...
Угаан-бодал каржыланып хөөлензе-даа,
Улуг төөгү шыгжаан чүрек кээргенчиг-дир...
⠀
Удуур уйгум овуруңдан сергей берип,
Уруг меңээ сактыышкынны чуруй бээр-дир...
Чылдар ишти эжим болуп чорааныңдан,
Шырай-арның таңмаланып шыгжаттынган...
⠀
Дүштеримге сагыш човап аалдап келгеш,
Хүлүмзүрүп, кээргел-биле көре бээр сен!
Чазыг менде, эдип ап-даа шыдавас мен,
Частырыымдан ыглап-сыктап, түреп чор мен...
⠀
Ийлээн чүрээм човууртаанын оожургадып,
Ийи-чаңгыс өске кижи дугаарындан,
Үнүң дыңнап алыр дээштиң долгаптар мен:
Үш-ле секунд чедер-четпес салып каар сен...
⠀
Алдын-сарыг үе сени сагындырар,
Аарышкылыын. Айлар дүрген эртер болза...
Амгы туткан өөңнүң таваа быжыг болзун,
Алган эжиң сээң чүрээң кемдетпезин!!!
⠀

©️Белекмаа Хертек, сентябрь, 2020.

"Бодалдарым боттанза-ла....

Чуртталгамның чурумалын тоолум дээр мен,
Чудараңгай оруктары - шылгалдам-дыр...
Ийи эктим дыңзыг баскан аарышкыны,
Идиг берген каңнаашкын деп хүлээп чор мен...
⠀
Хуулгаазыннар базым санай назынымны,
Хуваанактың даштары-даа сөглей албас...
Оңгул-чиңгил базып чорааш дески оруум,
Оргу-шөлүн уткуп аарым бүзүрээр мен...
⠀
Тоолдарда орду каастаан кадын ышкаш,
Торгу-маңнай кедерин-даа күзевес мен...
Бодап чоруур бодалдарым боттанза-ла,
Борбак чүрээм хаяа-чырыы херелденир...

©️Белекмаа Хертек, август, 2020.

"Өгнүң таваа бусту берди"

Болдунмаан чуртталга дээш,
Боттарывыс түретпейн,
Бүтпейн барган күзелдерни,
Бүдүү шишпээш, чажыптаалы...
⠀
Өгнүң таваа бусту бээр деп,
Өттүр билип чораан болза,
Чалыы назын эгезинден,
Чаңгыс салым катпас турган...
⠀
Катай уткаан алдын хүннер,
Кады чурттаан эргим чылдар,
Кажанда-даа балаттынмас,
Сагыш-хөөнден хоорулбас боор...
⠀
"Амыдырал чаагай чулуун,
Акшыжеге амзап чурттаар" -
Даңгыраглаан сөстеривис,
Дазыл-дөзү турлу берди...

©️Белекмаа Хертек, ноябрь, 2019.

"Чурттаал, эжим!"

Дүлгээзинниг чүреккейим өртээлинче,
Чассыг эжим ынакшыл бооп аалдап кирдиң.
Чарашпайым, чаңгыс сени манап чораан -
Дүжүлгелиг ширтээң ол-дур - мээң чүрээм...
⠀
Түмен-сая бодалдардан тарбыдаптып,
Дыш чок чораан уруг меңээ тамчык болдуң.
Түлеп-дүшпес, эстип-читпес хандыкшылым,
Тынгарыпкан агаары сен, сүлдези сен....
⠀
Өске кижи ээрешкеш-даа өңнүктешпес,
Чажыттарым дүлгүүрүн сен тыпкан-дыр сен.
Өөдежоктар сеткилинге чемиш болбайн,
Чазыгларга ораашпайн чурттаал, эжим.

©️Белекмаа Хертек, февраль, 2010.

"Кежииң угбайн чедип келдиң..."

Амыдырал-чуртталгада
Ажыр хөөрээн кежииң улуг,
Кырыңдан куш ужуп эртпес,
Кымдан артык чоргаар чордуң...
⠀
Акша-көпей, алдар-аттың,
Адаа аар деп сөглээн болгай.
Чиик келген дүрүг акша,
Ийи карааң дуглаан турду...
⠀
Кара шайны кудуп бээрге,
Каттырыпкаш, чылдыр идип:
"Хоолу чок суксун ишпес,
Кожай-дыр мен" - дээнзиг көөр сен...
⠀
Амыдырал аккан хеми,
Аайлажып батса-батса,
Ам бо хүнде "кара шайлыг"
Аалдан аъш-чем дилеп келдиң...

©️Белекмаа Хертек, май, 2020.

"Олар өөрээн..."

Үезинде чогуп бүтпээн сонуургал дээш,
Үр-ле чылдар ийи кижи түрээн болду...
Оттуп келген хандыкшылдың көрүнчүүнге,
Олар көрнүп четтикпейн, ырай бергеш,
Ынчалдыр-ла харылзаазын чидиргештиң,
Ыстаан хөңнүн чылдар-биле шыгжап чораан...
⠀
Үезинде чогуп бүтпээн болчаг хүнүн,
Үр-ле үе ийи кижи манаанындан,
Оран-таңды ээ көрнүп кээргээни боор -
Он бир чыл соо - узун төөгү эртип турда,
Ынчан душпаан оолдуң, кыстың күзел-соруу -
Ынакшылдың аялгазын хөөннешкен дег...
⠀
Үезинде чогуп бүтпээн ынакшыл дээш,
Үр-ле үе ийи кижи асканындан:
Сарыг шайны чаңгыс өгге аартап ишпес -
Салааларда өске судал билзээ чайнаан...
Ынчалза-даа орай душкан салымынга,
Ырак-даа бол, берге-даа бол, олар өөрээн...

©️Белекмаа Хертек, октябрь, 2020.

"Орай дүне чадаг кижи..."

Орай-дүне такси-биле,
Хоорай адаан эртип чыда,
Орук ара чадаг баскан,
Оол кижи көрүп кагдым.
Айдың дүне дерзии улус,
Акым тынын үскен болгай,
Канчап билир кижи төлү,
Хайга алзып, тавартырын
Бодап келгеш, чүрээм "чым" дээн -
Чолаачыны тургузуптум.
⠀
"Короналыг вирус турда,
Хөктүүн але", дигензиг-даа,
Чолаачының шириин арнын
Бодум көргеш, сезингеш-даа:
"Масканы-даа, хол-хапты-даа,
Канчаар ону, күжүр акый.
Буян болуп артар болзун,
Бужар-бактан ческинмейн,
Аалынче онча-менди,
Аткарыптып, өөртүүл" - дидим.
⠀
Чадаг кижи өөрүзе-даа,
Шала сестип олурупту.
Айытканы доктаамынга,
Машинадан дүжүп тура:
"Акшам чогу эпчок"-тур дээш,
Ак сүттү суна каапты.
Сүттү бээрге дедир сөңнээш,
Чүгле менди чедиңер дээш,
Удур-дедир байырлашкаш,
Улаштыр бис чоруптувус...
⠀
Аалында ажы-төлү,
Аъштыг-чемниг чанып орар,
Адазын-на манаан боор деп,
Алыс хөңнүм дойлуп орду.
Аал ишти каткы-хөглүг,
Аяк шайны аартап ора,
Ада караан көрген болза,
База хөйнү сөглээн боор оң...
Сунган сүттүң харыызы боор,
Шүлүүм мынчаар төрүттүндү...
⠀
©️Белекмаа Хертек, июнь, 2020.

"Эстип хайлыр..."

Баш муңгаш аар бодал,
Базым бүрү дүвүредип,
Чуртталгадан хөөн булгап,
Чударадып таварза-даа,
Холуң-будуң өртээн эвес,
Борбак баш-ла бүдүн чорза,
Бергелерге үңгеп чорааш,
Бедиктерже чүткүп үнээл...

Салым бүрү кижи билбес,
Амы-хууда шылгалдалыг:
Арта баспас чазыгларлыг,
Ажып эртер моондактарлыг...
Аас-дыл-даа бүргеп келгеш,
Амы-тынны солуп болур.
Ынчалза-даа күзел барда,
Ындыг хир-чам эстип-хайлыр.
⠀
©️Белекмаа Хертек, май, 2020.

"Орук дургаар човап келдим..."

Кылаштаарын күзеп чоруур,
Кысчыгашка дүүн душтум.
Даянгыыштыг хирезинде,
Каткы-хөглүү аажок болду!
⠀
Даң-Хаяазын деңге уткуур,
Чаңчылын ол чажырбады.
Спортка ынак хандыкшылдыын,
Сонуургалдыг хөөреп орду.
⠀
Үе-шакты чогумчалыг,
Үнелээрин база билдим.
Аргып-даараан идик-хевин,
Садыгныы дег магададым!
⠀
Чаңгыс сиген сыя баспаан,
Салымын ол чектеведи.
Чараш кыстар мөөрейинге,
Каш катап тиилээн болду.
⠀
Кадыкшылым хирелиг дээш,
Карак чажын төкпейн чоруур,
Туруштуунга чоргаарлангаш,
Кужактажып байырлаштым...
⠀
"Аа, бокта чөгенчиимни,
Чалгаа бужар чаңымны" - дээш,
Борбак бажым дынзыг соктап,
Орук дургаар човап келдим...
⠀
©️Белекмаа Хертек, март, 2020.

"Уттундурган..."

Чаагыңга эргеленип,
Эрниң ошкап, чассыксадым...
Каш муң ажыр километр,
Эжиң менден ырак болдуң...
⠀
Ынчалза-даа... Ынакшылым
Өжер байтык, улам өөскээн...
Ынчангы ол маргыш соонда,
Өйүүшкүн шуут уттундурган...
⠀
Канчалдыр-даа шинчээп кээрге,
Салым сузу сенде болду...
Чүрээм дажын хоюглапкан,
Күжүң көргеш, чоргаарландым...
⠀
"Сени чоорул, байырлыг!" -деп,
Каш катап тарай чорбаан?!
Кемниг сөстер ажыын эртип,
Карак чажын чеже төкпээн?!
⠀
Ынакшылдың дазыл-дөзү,
Ыы соонда, дыңзаан-дыр деп,
Ыяк билдим... Ынак-тыр мен...
Кырыгыже, бурганнааже Ынак-тыр мен...
⠀
©️Белекмаа Хертек, март, 2020.

"Тейлеп артайн..."

Сактыр боор сен,
Апрельдиң ол бир хүнүн.
Розалыг мени уткуп,
Омааң киткип турдуң ийик чоп...
Ам бо хүнде,
Сунган чечээң,
Чулуу кадып, кургаан-даа бол,
Ынакшылдың дириг өңүн,
Ынчалдыр-ла камнап чору...
⠀
Бодалыңда уттундурган,
Болуушкунну сагындырбаайн.
Чүрээң балыын хоорбайн,
Күзүрүмнү чүшкүрбээли.
Ам бо хүнде,
Аян-шиник чорууруңга,
Амы-хууда аажок өөрүп,
Аскап чораан чылдарың дээш,
Ак-көк дээрже тейлеп артайн.
⠀

©️Белекмаа Хертек, март, 2020.

"Ырак шырай..."

Эргим шырай, ырак шырай,
Эрткен дүне дүжүм каастап,
Эмин эртир хөлзенчиг бооп,
Эргеленип канчаарың ол?!
⠀
Эриг, чымчак көрүжүңге,
Эстип-хайлып шаг-ла болдум...
Оттуксавайн улам таалап,
Ол-ла дүшке чурттаксадым....
⠀
Күзелим дег кайын болур...
Күжүр бодум караам ашкаш:
Чуртталгада кожа хыппас,
Чула чогун хараададым...

©️Белекмаа Хертек, июль, 2020.

"Шүлүкчүнүң сеткили..."


Шүлүкчүнүң сеткили -
Дүвү-ле чок далай-дыр ол.
Ээреминден шишпип тыпкан,
Эртинези - сөстер-дир ол.
⠀
Шүлүкчүнүң бодалы -
Дүлгээзинниг ыяңгы-дыр.
Кижи бүрү билип чадаан,
Илби хөөннүг тывызык-тыр.
⠀
Шүлүкчүнүң демир-үжүү -
Дүнелерде "чүгүрүк аът".
Арыг саазын хову болуп,
Сая-сая истиг апаар...
⠀
Шүлүкчүнүң өнчү-байлаа-
Дүрүг-дүрүг акша эвес.
Өндүр чонун өөртүп чоруур,
Өлчей-кежии - чогаалы-дыр...

©️Белекмаа Хертек, март, 2020.

"Шылавас мен..."

Шылавас мен....
Шыдавыже сени манаайн...
Шыырныккаш-даа,
Чылыг сүрүп,
Кыды орук дилевес мен...
Шыжыксанчыг берге-даа бол,
Шыдамыымны бадыткаптып,
Шынчы чүрээм човулаңдан,
Ыстаза-даа, шыдажыптайн...
Шылавас мен...
Шыжыкпас мен...
Шыдажыптайн.....

©️Белекмаа Хертек, октябрь, 2020.

"Шүлүүм ыызы..."
⠀
Өскүс шүлүүм, өске холче кире бергеш,
Өргүн чонда ыры кылдыр хуула бердиң.
Дамыр-ханың, чүрээң болган сөстериңни,
Хары кижи бодунуу дег мактанырга ,
Күжүр шүлүүм, арын-нүүрден бодуң ыяткаш,
Үезинде чуртталганы сеңээ шаңнааш,
Үнелевээн ээң менче эгликсээш-даа,
Үннүң, холуң, будуң, карааң чогун билгеш,
Шүжүңейнип чеже ыглаар, шылаан боор сен!
⠀
Ынча дыка муңгарава, ынак шүлүүм!
Ыры кылдыр хуулганың - аас-кежик!
Хевиң болган каас-чараш аялга дээш,
Хээ дег чараш апардым деп, хөглүг чору!
Сая кижи сени дыңнааш, сеткил ханып,
Чарашсынып, магадаарга өөрүп чор мен!
А сен, шүлүүм, хумага чок болганым дээш,
Амдыы тенек ээңни мени өршээп-ле көр!
Сени оорлааш, аялганы чогаадып каан,
"Чечен сөстүг" автор дээштиң тейлеп каалы!

©️Белекмаа Хертек, октябрь, 2019 чыл.